بررسی طرح صیانت و تبعات آن در جامعه
طرح صیانت چیست؟
روز چهارشنبه ۶ مرداد ۱۴۰۰ طرح صیانت از کاربران با موافقت اکثریت نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای بررسی توسط کمیسیون‌های تخصصی مجلس در دستور کار قرار گرفت و با واکنش منفی بسیاری از کاربران در فضای مجازی روبرو شد و سیل لطیفه‌های مربوط به قطعی اینترنت و بازگشت به عصر حجر فضای مجازی را درنوردید! حتی مسئولان بسیاری از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی نیز به طرح اعتراض کرده و آن را دارای اشکالات و ابهامات بسیاری برشمردند.
اما طرح صیانت واقعاً شامل چه مواردیست؟ آیا به یکباره تمامی سرویس‌های خارجی مورد استفاده مردم نظیر واتساپ و اینستاگرام و گوگل فیلتر می‌شوند؟ در ادامه به پاسخ این سؤالات خواهیم پرداخت.
چرا باید نگران اجرایی شدن طرح صیانت از کاربران باشیم؟
مهمترین مسئله نگران کننده درباره طرح صیانت از کاربران طبق آنچه که در پیش‌نویس این طرح آمده این است که ارائه‌دهندگان خدمات کاربردی خارجی، یعنی پیام‌رسان‌هایی نظیر واتساپ، شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام و موتورهای جستجویی نظیر گوگل برای فعالیت در ایران باید نماینده قانونی معرفی کرده و مجوزهای لازم را از مراجع ذی‌ربط کسب کنند. همچنین ارائه‌دهندگان خدمات خارجی موظف به پالایش محتوای خود مطابق با فهرست اعلامی کارگروه تعیین مصادیق محتواي مجرمانه و ارائه گزارش به دبیرخانه کارگروه مذکور هستند. شرکت‌های خارجی باید تابع مقررات ایران و در صورت لزوم آماده همکاری با نهادهای قضایی ایران باشند. بعید به نظر می‌رسد که با وجود فضای سیاسی حاکم بر ایران و تنش‌ها بین ایران و آمریکا، شرکت‌های بزرگ آمریکایی نظیر فیسبوک که مالک واتساپ و اینستاگرام محسوب می‌شود و همچنین گوگل حاضر به همکاری در این زمینه با ایران باشند. از دیگر مسائل مطرح شده در طرح صیانت از کاربران مربوط به ابزارهای دسترسی به محتوای مسدود شده یعنی وی‌پی‌ان‌ها و فیلترشکن‌ها است. طبق این طرح هرگونه فعالیت تجاری در زمینه در اختیار گذاشتن چنین ابزارهایی با جزای نقدی و حبس همراه است که قطعاً بر کسب‌و‌کار توزیع‌کنندگان فیلترشکن تأثیر منفی خواهد گذاشت. ساماندهی وی‌پی‌ان‌ها و صدور مجوز برای دسترسی به محتوای مسدود شده نیز در نظر گرفته شده است که چگونگی اجرای آن مشخص نیست. طرح صیانت از کاربران به دنبال جایگزینی ارائه‌دهندگان خدمات داخلی به جای نمونه‌های خارجی است و در همین راستا نهادهای دولتی و صدا و سیما از تشویق کاربران به استفاده از ابزار خارجی منع شده‌اند.
طرح صیانت از کاربران چقدر با اجرایی شدن فاصله دارد؟
در حال حاضر طرح صیانت از کاربران با موافقت مجلس برای بررسی در کمیسیون‌های تخصصی مجلس در نظر گرفته شده است. در این کمیسیون‌ها با نظرخواهی از کارشناسان و اصناف مختلف به اصلاح طرح و احتمالاً کم و زیاد شدن ماده‌ها و بندهای آن پرداخته خواهد شد. پس از بررسی در کمیسیون‌های تخصصی، در صورت تأیید نهایی در مجلس و موافقت شورای نگهبان، طرح به صورت آزمایشی برای چند سال اجرا خواهد شد تا زیرساخت‌های لازم تأمین و یا تقویت شوند.
آیا بلافاصله واتساپ و اینستاگرام فیلتر می‌شوند؟
با توجه به فیلتر بودن تلگرام بسیاری از مردم ایران برای انجام امور شخصی یا کاری خود از واتساپ بهره می‌برند. همچنین بسیاری از کسب‌وکارهای خرد و کلان در اینستاگرام به تبلیغ و فروش محصولات خود می‌پردازند. در شرایط بد اقتصادی و بیکاری حاکم بر ایران، اینستاگرام و واتساپ تبدیل به روزنه امیدی برای بسیاری از افراد به منظور کسب درامد شده‌اند. همچنین با وجود حمایت‌های مالی گسترده از پیام‌رسان‌های داخلی، کاربران ایرانی تمایل چندانی به استفاده از آن‌ها نشان نداده‌اند. بنابراین بعید به نظر می‌آید که قبل از وجود جایگزین‌های داخلی مطمئن، استفاده از پیام‌رسان و موتورهای جستجوی خارجی با محدودیت مواجه شود.
آیا با اجرایی شدن طرح صیانت از کاربران، برای فعالیت در شبکه‌های اجتماعی باید احراز هویت صورت بگیرد؟
متأسفانه پیش‌نویس این طرح دارای ابهام‌های زیادی است، اما در آن قید شده که احراز هویت کاربران فضای مجازی باید طبق مصوبه شورای عالی فضای مجازی صورت بگیرد و ارائه‌دهندگان خدمات نیز ملزم به احراز هویت کاربران در چارچوب این مصوبه هستند اما چگونگی انجام این احراز هویت مشخص نیست.
آیا طرح صیانت از کاربران برای اولین بار مطرح شده است؟
حمایت از ارائه‌دهندگان خدمات داخلی سالهاست که مطرح شده اما نوع نگاه مجلس و دولت‌های مختلف به آن متفاوت بوده است. بارزترین نوع از این حمایت را در ارائه وام‌های کلان برای توسعه پیام‌رسان‌های داخلی شاهد بودیم. اما با رفتن طرح برای بررسی در کمیسیون تخصصی، این بار با عزم راسخ مجلس برای اجرایی شدن آن مواجه هستیم.
با اجرایی شدن نهایی طرح صیانت از کاربران چه اتفاقی می‌افتد؟
به نظر می‌رسد اجرایی شدن نهایی طرح صیانت، تبعات زیر را به دنبال خواهد داشت:
- مسدود شدن پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی
- عدم دسترسی به سرویس‌های گوگل نظیر فروشگاه گوگل و اجبار به استفاده از مارکت‌های داخلی
- عدم دسترسی به بروزرسانی سیستم‌عامل‌هایی نظیر ویندوز و اندروید و اجبار به دانلود از سایت‌های تأیید‌شده ایرانی و نصب دستی آن‌ها
- عدم دسترسی به سرویس‌های ایمیل نظیر جیمیل و یاهو و اجبار به استفاده از نمونه‌های مشابه داخلی
- عدم دسترسی به سرویس‌های تماشای محتوای ویدیویی آنلاین نظیر یوتیوب و اجبار به استفاده از نمونه‌های مشابه داخلی
- به خطر افتادن کسب‌وکارهای کوچک و خانگی فعال در اینستاگرام که برای رسیدن به جایگاه فعلی و جذب مشتری زحمت زیادی متحمل شده‌اند
- کسب‌وکارهایی که برای توسعه محصولات خود به فناوری‌های ارائه‌دهندگان خدمات خارجی نیاز دارند باید مجوزهای لازم را کسب کنند
در این شرایط چه کنیم؟
به نظر می‌رسد عزم مجلس این بار برای اجرایی کردن طرح و در اختیار گذاشتن اینترنت پالایش شده در اختیار مردم بسیار جدی است و راهی جز صبر برای بررسی طرح و امید به اصلاح اساسی آن وجود ندارد.
